အังကာရာမြို့က ဆီးရီးယားနိုင်ငံမှာ ဣသရေလစစ်တပ်ရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို ကန့်ကွက်ချက်တွေ ထုတ်ပြန်ပြီးနောက် အင်္ဂါနေ့မှာ ဣသရေလက ငြင်းပယ်ခဲ့ပါတယ်။ ဆီးရီးယား ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ပွားနေတဲ့ နိုင်ငံမှာ တူရကီက သူ့ရဲ့ စစ်ဆင်ရေးတွေကို တိုးမြှင့်လာတာကြောင့် တင်းမာမှုတွေ တိုးပွားလာပါတယ်။ တင်းမာမှုတွေ တိုးပွားလာတာက နှစ်နိုင်ငံကြား ကွဲပြားမှုတွေကို ပိုမိုနက်ရှိုင်းစေပြီး ဒေသတွင်း တည်ငြိမ်မှုနဲ့ ISIS နဲ့ တိုက်ပွဲဝင်နေတဲ့ အမေရိကန် ထောက်ခံထားတဲ့ ကုရ်ဒ်တပ်ဖွဲ့တွေရဲ့ ကံကြမ္မာအပေါ် စိုးရိမ်မှုတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။
တနင်္လာနေ့မှာ တူရကီ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက ဂိုလန်ကုန်းမြင့်မှာ ဣသရေလက တည်ရှိနေတဲ့ နယ်မြေတွေ တိုးချဲ့တာကို ဝေဖန်ခဲ့ပြီး ဣသရေလရဲ့ “သိမ်းပိုက်မှုကြောင့် နယ်နမိတ်တွေ တိုးချဲ့တာ” လို့ ပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။ တူရကီက ဣသရေလနဲ့ ဆီးရီးယားကြား အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီချက်ကို တည်ထောင်ခဲ့တဲ့ ၁၉၇၄ ခုနှစ် ခွဲထွက်မှု သဘောတူညီချက်ကို လိုက်နာဖို့ တိုက်တွန်းခဲ့ပါတယ်။
ဒါပေမယ့် ဣသရေလ ၀န်ကြီးချုပ် Benjamin Netanyahu က ဆီးရီးယား ပြည်တွင်းစစ်အတွင်း ဆီးရီးယားသမ္မတ Bashar al-Assad ကို သစ္စာခံတဲ့ တပ်ဖွဲ့တွေက ဆီးရီးယားဘက်ခြမ်းက သူတို့ရဲ့ ရာထူးတွေကို စွန့်ခွာခဲ့ပြီးနောက် ဒီသဘောတူညီချက်ဟာ တော့ မသက်ရောက်တော့ဘူးလို့ ငြင်းဆိုခဲ့ပါတယ်။ Netanyahu က ဂိုလန်ကုန်းမြင့်ကို လုံခြုံရေးအတွက် အရေးပါတဲ့ ကာကွယ်စခန်းအဖြစ်နဲ့ ဆီးရီးယားမှာ လည်ပတ်နေတဲ့ အီရန်နဲ့ Hezbollah တို့ကို တိုက်ဖျက်ရေး ဗျူဟာအတွက် အရေးပါတဲ့ ကိစ္စအဖြစ် ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။
အင်္ဂါနေ့မှာ ဣသရေလ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက X မှာ တုံ့ပြန်ချက် ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ “ တူရကီက ဆီးရီးယားနယ်မြေကို စနစ်တကျ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့ပါတယ်… ဆီးရီးယားနယ်မြေရဲ့ ၁၅% လောက်ဟာ တူရကီ ထောက်ခံထားတဲ့ ထိန်းချုပ်မှုအောက်မှာ ရှိပါတယ်။ ဒီနယ်မြေတွေမှာ တူရကီ ငွေကြေးကို အသုံးပြုကြပြီး တူရကီဘဏ်ခွဲတွေနဲ့ စာတိုက်ဝန်ဆောင်မှုတွေ လည်ပတ်နေပါတယ်။
“ ထို့အပြင် တူရကီ စစ်တပ်က လေယာဉ်တွေနဲ့ UAV တွေသုံးပြီး ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသရဲ့ အခြေခံအဆောက်အအုံတွေကို ဗုံးခွဲတိုက်ခိုက်ပါတယ်။ တူရကီက ဆီးရီးယားမှာ ကုရ်ဒ်တွေကို တိုက်ခိုက်နေတဲ့ ဂျီဟတ်တပ်ဖွဲ့တွေကို ထောက်ခံပါတယ်။ ဆီးရီးယားမှာ သိမ်းပိုက်မှုအကြောင်း ပြောဆိုနိုင်တဲ့ နောက်ဆုံးနိုင်ငံက တူရကီပဲဖြစ်ပါတယ်… တူရကီရဲ့ ကျူးကျော်မှုနဲ့ 폭력에 대한 정당화는 없습니다! “
အလွန်ပြင်းထန်တဲ့ စကားပြောဆိုမှုက နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေးမှာ နိမ့်ကျမှုအသစ်ကို ပြသတယ်လို့ Institute for National Security Studies က သုတေသနပညာရှင်ကြီး Gallia Lindenstrauss က ပြောပါတယ်။ “ ဣသရေလနဲ့ တူရကီ ဆက်ဆံရေးဟာ ဆယ်စုနှစ်တွေအတွင်း အနိမ့်ဆုံးအချက်ကို ရောက်နေပါပြီ” လို့ သူက Digital ကို ပြောပါတယ်။ “ မေလမှာ တူရကီက ဣသရေလနဲ့ ကုန်သွယ်ရေး ပြည့်စုံစွာ ပိတ်ပင်ခဲ့ပြီး တိုက်ရိုက် ဆက်သွယ်မှု အားလုံးကို ဖြတ်တောက်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီလိုမျိုးဟာ သံတမန်ဆက်ဆံရေး ထားရှိတဲ့ နိုင်ငံတွေအတွက် မရှိခဲ့ပါဘူး။”
တူရကီသမ္မတ Recep Tayyip Erdoğan ရဲ့ စကားပြောဆိုမှုတွေက ဆက်ဆံရေးတွေကို ပိုဆိုးရွားစေခဲ့ပါတယ်။ အောက်တိုဘာ ၇ ရက်နေ့က ဣသရေလကို တိုက်ခိုက်ခဲ့တဲ့ Hamas ကို သူ့ရဲ့ ထောက်ခံမှုနဲ့ Gaza မှာ “ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု” လို့ စွပ်စွဲခဲ့တာက ဣသရေလရဲ့ ဒေါသကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပါတယ်။ “ ပါလက်စတိုင်းကို ဣသရေလက ဒီလို လုပ်ရပ်တွေ မလုပ်နိုင်အောင် ကျွန်တော်တို့ အရမ်းခိုင်မာဖို့ လိုပါတယ်” လို့ Erdoğan က ဇူလိုင်လမှာ ပြောခဲ့ပါတယ်။ “ ကျွန်တော်တို့ Karabakh ကို ဝင်ရောက်သလိုပဲ၊ Libya ကို ဝင်ရောက်သလိုပဲ၊ သူတို့ကိုလည်း ဒီလို လုပ်နိုင်ပါတယ်။”
Erdoğan က ဣသရေလကို “ ဒေသတွင်းနဲ့ ကမ္ဘာ့ ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် အခိုင်မာဆုံး ခြိမ်းခြောက်မှု” လို့ ခေါ်ပြီး ဣသရေလကို တိုက်ဖျက်ဖို့ อิสลาม နိုင်ငံတွေကို တိုက်တွန်းခဲ့ပါတယ်။ Lindenstrauss က တင်းမာမှုရဲ့ အဓိက အကြောင်းရင်းအဖြစ် တူရကီရဲ့ Hamas ကို ထောက်ခံမှုကို သတိပေးခဲ့ပါတယ်။ “ တူရကီက Hamas ကို ထောက်ခံပြီး စစ်ပြီးရင် Hamas က Gaza ကို ဆက်လက် တာဝန်ယူစေချင်ပါတယ်” လို့ သူမက ရှင်းပြခဲ့ပါတယ်။
ဣသရေလဟာ ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းမှာ တူရကီရဲ့ စစ်ရေး တိုးမြှင့်မှုကို ပိုမို စိုးရိမ်လာပါတယ်။ Lindenstrauss က အင်ကာရာရဲ့ စိတ်ကြံစည်မှုတွေ ကြီးထွားလာတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ “ တူရကီက မြောက်ပိုင်းဒေသတွေကို ထိန်းချုပ်ထားပြီး Assad ကို ဆန့်ကျင်တဲ့ သူပုန်တွေကို ထောက်ခံခဲ့ပါတယ်” လို့ သူမက ပြောပါတယ်။ “ အခုမေးခွန်းက တူရကီရဲ့ လွှမ်းမိုးမှုက တောင်ဘက်ကို ပိုပြီး ပျံ့နှံ့သွားမလား၊ အင်ကာရာကို ပေါ်ပေါက်လာမယ့် အစိုးရရဲ့ ကာကွယ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်မလား ဆိုတာပါပဲ။”
Lindenstrauss က တူရကီဟာ ဘဏ္ဍာရေး ထောက်ပံ့မှုအတွက် ကာတာကို အားကိုးတယ်လို့ ပြောပြီး Erdoğan နဲ့ ကာတာအမီရ်တို့ရဲ့ တွေ့ဆုံမှုကို ကိုးကားခဲ့ပါတယ်။ “ တူရကီက ဆီးရီးယားမှာ သူ့ရဲ့ လွှမ်းမိုးမှုကို တစ်ယောက်တည်း မထိန်းသိမ်းနိုင်ပါဘူး” လို့ သူမက ပြောပါတယ်။ “ ဆီးရီးယားပြန်လည် တည်ဆောက်ရေးကို ဘဏ္ဍာရေး ထောက်ပံ့ဖို့ ပြည်တွင်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု၊ အထူးသဖြင့် ကာတာ၊ ဆော်ဒီအာရေဗျနဲ့ UAE တို့က လိုအပ်ပါတယ်။”
တူရကီရဲ့ အာရုံစိုက်မှုက ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းမှာ၊ အထူးသဖြင့် ကုရ်ဒ်တွေအတွက် သင်္ကေတမြို့တစ်မြို့ဖြစ်တဲ့ Kobani တဝိုက်မှာ ရှိနေပါတယ်။ အင်ကာရာရဲ့ လက်ရှိ ဗျူဟာက သူတို့ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ် ကျူးကျော်မှုကို ပြန်လည် သတိရစေပြီး ဒါက ပြည်သူ သိန်းနဲ့ချီ နေရပ်စွန့်ခွာရ ခဲ့ရပါတယ်။
“ ကုရ်ဒ်တွေက ISIS တိုက်သူ ထောင်နဲ့ချီ ထိန်းသိမ်းထားတဲ့ ထောင်တွေကို ထိန်းချုပ်ထားပါတယ်” လို့ Lindenstrauss က ပြောပါတယ်။ “ ဒီထောင်တွေဟာ ., ဣသရေလနဲ့ အနောက်နိုင်ငံတွေအတွက် အရေးပါပါတယ်။ ကုရ်ဒ်တွေရဲ့ ထိန်းချုပ်မှု လျော့နည်းလာတာက ဒေသတွင်း တည်ငြိမ်မှု ပျက်ပြားစေပြီး ISIS ပြန်လည် ပေါ်ပေါက်လာစေနိုင်ပါတယ်။”
တူရကီက ဆီးရီးယားမှာ သူ့ရဲ့ တည်ရှိမှုကို တိုးမြှင့်လာတာနဲ့အမျှ သုတေသီတွေက ဣသရေလနဲ့ တိုက်ပွဲတွေ မရှောင်နိုင်တော့ဘူးလို့ သတိပေးပါတယ်။ Tel Aviv University’s Moshe Dayan Center က Dr. Hay Eytan Cohen Yanarocak က တူရကီရဲ့ Libya နဲ့ Azerbaijan မှာ แทรกแซงမှုတွေနဲ့ တူညီမှုတွေကို ချိန်ဆခဲ့ပါတယ်။ “ တူရကီ တပ်ဖွဲ့တွေက ဣသရေလ လုပ်ဆောင်ချက်တွေ ဒါမှမဟုတ် မဟာမိတ်တွေနဲ့ နီးစပ်လာရင် ရည်ရွယ်ချက်မရှိတဲ့ ပြဿနာတွေ ပိုမို တိုးပွားလာလိမ့်မယ်” လို့ သူက TPS-IL သတင်းဌာနကို ပြောပါတယ်။
ပြင်းထန်တဲ့ စကားပြောဆိုမှုတွေ ရှိနေပေမယ့် ကျွမ်းကျင်သူတွေက နှစ်နိုင်ငံစလုံးဟာ တိုက်ရိုက် ပဋိပက္ခတွေကို ရှောင်ရှားဖို့ စိတ်ဝင်စားကြတယ်လို့ ငြင်းခုံကြပါတယ်။ “ တူရကီရဲ့ အဓိက စိတ်ဝင်စားမှုက ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းမှာ ရှိပြီး ဣသရေလရဲ့ အာရုံစိုက်မှုက တောင်ဘက်မှာ ရှိပါတယ်” လို့ Lindenstrauss က ပြောပါတယ်။ “ ဣသရေလနဲ့ တူရကီတို့ဟာ ဆီးရီးယားမှာ ပြဿနာတွေကို ရှောင်ရှားဖို့ deconfliction channels တွေ တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီမှာလည်း တူညီတဲ့ ယန္တရားတွေ လိုအပ်ပါလိမ့်မယ်၊ တိတ်တဆိတ် လုပ်ဆောင်နေပေမယ့်လည်း လိုအပ်ပါတယ်။”
Yanarocak က တိုးပွားလာတဲ့ အန္တရာယ်တွေကို သတိပေးခဲ့ပါတယ်။ “ ဒီအခြေအနေက ဘယ်လောက်ထိ ဆိုးရွားသွားနိုင်လဲဆိုတာ ကန့်သတ်ချက် မရှိပါဘူး” လို့ သူက ပြောပါတယ်။ “ အာရုံစိုက်ဖို့ အချိန်တန်ပြီ။”
“ `