ဗာရှားအယ်လ်အာဆတ်အာဏာရှိတဲ့နေရာက ကျဆုံးသွားပြီးနောက် ဆီးရီးယားမှာ အစိုးရအသစ်တစ်ရပ် ပေါ်ပေါက်လာပြီး ဒါဟာ သူတို့ရဲ့ အစ္စလာမ်အစွန်းရောက် သဘောထားကို လျှော့ချမလား ဒါမှမဟုတ် တချို့က ခန့်မှန်းထားသလို အာဖ်ဂန်နစ္စတန်မှာရှိတဲ့ တာလီဘန်လို လုပ်ဆောင်သွားမလားဆိုတာ လူအများစိုးရိမ်နေကြပါတယ်။
အမေရိကန်က တရားမဝင်အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်ထားတဲ့ အဖွဲ့အစည်းဟာ ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းရှိ အစ်ဒလစ်ပြည်နယ်ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး ဆီးရီးယားကယ်တင်ရေးအစိုးရ (Syrian Salvation Government) လို့ သိကြတဲ့ သူတို့ရဲ့ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ဂျီဟတ်အတွက် ပန်းတိုင်ကို စွန့်လွှတ်ပြီး ဒေသခံအုပ်ချုပ်ရေးကို အာရုံစိုက်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ အစ်ဒလစ်မှာ HTS ဟာ လူမှုရေး လုံခြုံရေးအပါအဝင် လူထုဝန်ဆောင်မှုအချို့ကို စီမံခန့်ခွဲဖို့ ပြည်သူ့ဝန်ထမ်းစနစ်နဲ့ ဌာနအသီးသီးကို ဖန်တီးခဲ့ပါတယ်။
“အားလုံးပြောကြားတာက သူတို့ဟာ အဲဒီမှာ သံမဏိလက်သီးနဲ့ အုပ်ချုပ်ခဲ့တယ်” လို့ Center for Strategic and International Studies ရဲ့ Middle East Program မှ လက်ထောက်ပါမောက္ခ Natasha Hall က Digital ကို ပြောပါတယ်။
အမြင့်ဆုံးအချိန်မှာ HTS ဟာ အစ်ဒလစ်ပြည်နယ်မှာ လူပေါင်း ၂ သန်းခန့်ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ပါတယ်။ သူတို့ရဲ့ ခေါင်းဆောင်က HTS ကို ပြန်လည်အမှတ်တံဆိပ်တပ်ပြီး အယ်လ်ကိုင်ဒါရဲ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ဂျီဟတ်အစိတ်အပိုင်းတွေကနေ ခွဲထွက်ပြီး အစ်ဒလစ်မှာ ဒေသခံကိစ္စတွေကို အာရုံစိုက်ခဲ့ပါတယ်။
အယ်လ်-ဂိုလာနီက ဆီးရီးယားတစ်ခုလုံးကို ဘယ်လိုအုပ်ချုပ်မလဲဆိုတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မေးခွန်းတွေ ကျန်ရှိနေပါသေးတယ်။ အစ်ဒလစ်မှာ အဖွဲ့ရဲ့ မှတ်တမ်းကို စောင့်ကြည့်ခဲ့တဲ့ ဆီးရီးယား စောင့်ကြည့်သူအချို့က HTS ဟာ ဒီမိုကရေစီစနစ် မဟုတ်ဘူးလို့ သတိပေးခဲ့ပါတယ်။
ဆီးရီးယားကျွမ်းကျင်သူ Hall က HTS ဟာ အစ်ဒလစ်မှာ ယောက်ျားလေးများကို နှင်ထုတ်ခြင်း အပါအဝင် ရောနှောနေတဲ့ လုပ်ရပ်တွေကို ပြသခဲ့တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဒါပေမယ့် Hall က အလာဝီးတွေ အပါအဝင် ဘာသာရေး ന്ಯൂനപಕ್ಷများ တချို့ဟာ အစ်ဒလစ်မှာ ငြိမ်းချမ်းစွာနေထိုင်ကြတယ်လို့ သူကိုယ်တိုင်သိကြောင်း သတိပြုပါတယ်။
အစ်ဒလစ်မှာ သူတို့အုပ်ချုပ်တဲ့ နောက်ထပ်အချက်တွေက ပိုပြီး စိုးရိမ်စရာကောင်းပါတယ်။
“သူတို့ရဲ့ သံမဏိလက်သီးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး HTS ဟာ သူတို့အပေါ် ဆန္ဒပြမှုတွေ ရှိရင် ကွဲလွဲမှုတွေကို ဖယ်ရှားဖို့ ကြိုးစားခဲ့တယ်။ နာမည်ကျော် နိုင်ငံရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ ရေဒ်ဖာရက်စ်ကို သတ်ခဲ့တယ်လို့ သတင်းထွက်ခဲ့ပါတယ်။ HTS က ထိန်းသိမ်းထားတဲ့သူတွေ သေဆုံးမှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အစ်ဒလစ်မှာ လတ်တလော ဆန္ဒပြမှုတွေလည်း ရှိခဲ့ပါတယ်” လို့ Hall က ပြောပါတယ်။
HTS ဟာ သည်းခံမှု နည်းပြီး နိုင်ငံရေး ကွဲလွဲမှုတွေကို နှိမ်နင်းတာနဲ့ လူသိများပါတယ်။ Hall က HTS တပ်သားတွေက “ရိုက်နှက်ခဲ့တဲ့” လူတွေကို သူကိုယ်တိုင် သိကြောင်းလည်း သတိပြုပါတယ်။
ဂိုလာနီက အစ္စလာမ်ရဲ့ တင်းကျပ်တဲ့ သဘောထားတွေကို လျှော့ချပြီး မိန်းကလေးတွေရဲ့ ပြင်ပဝတ်စုံကို စောင့်ကြည့်တဲ့ ကြောက်စရာကောင်းတဲ့ ကျင့်ဝတ်ရဲတပ်ဖွဲ့ရဲ့ အာဏာကို ကန့်သတ်ခဲ့ပါတယ်။ Hall အဆိုအရ အခုပြဿနာက HTS ရဲ့ ယခင်မှတ်တမ်း မဟုတ်ဘဲ အာဆတ် ဖယ်ရှားခံရတဲ့အတွက် ကျန်ရှိနေတဲ့ အာဏာအချင်းပြိုင်မှုပါ။
“လူတိုင်းက အာဏာနဲ့ လွှမ်းမိုးမှုကို သိမ်းပိုက်ဖို့ ကြိုးစားကြမှာပါ” လို့ Hall က ပြောပြီး အမေရိကန်နဲ့ အနောက်နိုင်ငံတွေဟာ ဆုံးရှုံးမှုတွေကို လျှော့ချပြီး ဆီးရီးယားအတွက် ပိုပြီး တည်ငြိမ်ပြီး ငြိမ်းချမ်းတဲ့ အနာဂတ်ကို သေချာစေဖို့ နဲ့ ဖြစ်နိုင်ချေရှိတဲ့ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့တိုင်းရဲ့ အားနည်းချက်တွေကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းဖို့ လိုအပ်ကြောင်း ထပ်လောင်းပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
New Lines Institute မှ Priority Sustainable Counterterrorism program ၏ စီမံခန့်ခွဲရေးမန်နေဂျာ Tammy Palacios က အယ်လ်-ဂိုလာနီဟာ သူ့ရဲ့ ဂျီဟတ်အတိတ်ကနေ ခွဲထွက်ဖို့ သိသိသာသာ ကြိုးစားခဲ့ပေမယ့် HTS ရဲ့ အခြားအဆင့်တွေမှာ လျှော့ချမှုက ပိုပြီး မရှင်းလင်းဘူးလို့ သတိပြုပါတယ်။
HTS လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့တွေဟာ “Sharia ဥပဒေ စိုးမိုးရေးအဖြစ် လူတွေကို ဖမ်းဆီး၊ စစ်ဆေး၊ ညှဉ်းပန်း၊ ထိန်းသိမ်းပြီး သတ်ဖြတ်တာ” နဲ့ အစ်ဒလစ်မှာ ထိန်းချုပ်မှု လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ အစ်ဒလစ်မှာရှိတဲ့ HTS အုပ်ချုပ်ရေးရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကလည်း Sharia ဥပဒေရဲ့ တင်းကျပ်တဲ့ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်နဲ့အညီ လူဦးရေကို ပညာပေးပြီး လွှမ်းမိုးခဲ့ပါတယ်။
အာဆတ်မျိုးနွယ်ကို ဖြုတ်ချပြီးနောက် HTS ဟာ ဆီးရီးယားကယ်တင်ရေးအစိုးရ (Syrian Salvation Government) လို့ ခေါ်တဲ့ ကြားဖြတ်အစိုးရကို တည်ထောင်ပြီး ကြားဖြတ်ဝန်ကြီးချုပ် Mohammed al-Bashir ကို ခန့်အပ်ခဲ့ပါတယ်။ HTS ခေါင်းဆောင် al-Golani နဲ့ ကြားဖြတ်ဝန်ကြီးချုပ်ဟာ အာဆတ်အစိုးရရဲ့ နောက်ဆုံးလတွေအတွင်း ဆီးရီးယားရဲ့ ယခင်ဝန်ကြီးချုပ် Muhammad Ghazi Al-Jalali နဲ့ တွေ့ဆုံခဲ့ပြီး အစိုးရကျရင် သူ့အိမ်မှာ ဒမတ်စကပ်မှာ ဆက်နေဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပါတယ်။
သူတို့ရဲ့ လျင်မြန်တဲ့ နှစ်ပတ်အတွင်း HTS ဟာ ဘာသာတရား ဒါမှမဟုတ် လူမျိုးရေး မရွေး ဆီးရီးယားအားလုံးရဲ့ အခွင့်အရေးတွေကို ကာကွယ်ပေးမယ်လို့ ကတိပေးခဲ့ပြီး Shia ဘာသာရေးနေရာတွေကိုလည်း ကာကွယ်ပေးမယ်လို့ ကတိပေးခဲ့ပါတယ်။ တော်လှန်သူတွေ ဒမတ်စကပ်ကို နောက်ဆုံးဝင်ရောက်ပြီး အာဆတ် ထွက်ပြေးသွားတဲ့အခါ al-Golani က သူ့ရဲ့ တပ်သားတွေကို အစိုးရဌာနတွေကို မတိုက်ခိုက်ဖို့ အမိန့်ပေးခဲ့ပြီး Jalali နဲ့အတူ အစိုးရရဲ့ နေ့စဉ်လုပ်ငန်းတွေ ဆက်လုပ်နိုင်အောင် သေချာစေခဲ့ပါတယ်။
အမေရိကန်က ဒေါ်လာ ၁၀ သန်း လျော်ကြေး ချမှတ်ထားတဲ့ al-Golani ဟာ ဆီးရီးယားနဲ့ အီရတ်မှာ အမေရိကန် တပ်တွေနဲ့ တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့တဲ့ နှစ်တွေအတွင်း သူ့ကို သတ်မှတ်ထားတဲ့ အစွန်းရောက် အစ္စလာမ်အယူအဆကို လျှော့ချထားတဲ့ ဗားရှင်းကို တင်ပြဖို့ ကြိုးစားနေပါတယ်။ al-Golani ကို ဒီ ယခင်ရာစုရဲ့ ပထမဆယ်စုနှစ်မှာ အမေရိကန် စစ်တပ်က ဖမ်းဆီးခဲ့ပါတယ်။ အာဆတ်အပေါ် ဆီးရီးယား တော်လှန်ရေး စတင်ချိန်မှာ al-Golani က Jabhat al-Nusra လို့ ခေါ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းသစ်တစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့ပါတယ်။
သူဟာ အယ်လ်ကိုင်ဒါခေါင်းဆောင် Ayman al-Zawahiri ကို သစ္စာခံခဲ့ဖူးပေမယ့် ၂၀၁၆ ခုနှစ်မှာ တရားဝင် ဆက်ဆံရေး ဖြတ်တောက်ခဲ့ပြီး Nusra ဟာ ၂၀၁၇ ခုနှစ်မှာ HTS ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာ HTS ကို စောင့်ကြည့်သူ အများအပြားက ဒီခွဲထွက်မှုဟာ သန့်ရှင်းတဲ့ ပုံရိပ်ပဲလို့ ဝေဖန်ခဲ့ကြပေမယ့် အယ်လ်ကိုင်ဒါက HTS ဖြစ်ပေါ်လာမှုကို ပြစ်တင်ရှုတ်ချခဲ့ပြီး အဖွဲ့အစည်းနှစ်ခုကြား ပိုပြီး ကွဲလွဲမှုတွေ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပါတယ်။
HTS ဟာ ဆီးရီးယားမြောက်-အရှေ့ပိုင်းရှိ အစ်ဒလစ်ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့စဉ် Ahrar Al-Sham၊ Hurras Al-Din နဲ့ အယ်လ်ကိုင်ဒါနဲ့ ISIS နဲ့ ဆက်စပ်တဲ့ ဂျီဟတ်အဖွဲ့တွေ အပါအဝင် ပြိုင်ဘက်အဖွဲ့တွေကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ပါတယ်။ အာဖ်ဂန်နစ္စတန်မှာ တာလီဘန်နဲ့ အမေရိကန် ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးမှုတွေနဲ့ တူညီစွာ တရားမဝင်လုပ်ရပ်တွေကို တိုက်ဖျက်ခြင်းနဲ့ ဆီးရီးယားဟာ တရားမဝင်လုပ်ရပ်တွေအတွက် ဘေးလွတ်ရာ နေရာမဖြစ်အောင် သေချာစေခြင်းဟာ အမေရိကန်နဲ့ အခြား မဟာမိတ်တွေက လက်ခံဖို့ လိုအပ်ချက်တစ်ခု ဖြစ်လိမ့်မယ်။
နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး Antony Blinken က စနေနေ့မှာ အမေရိကန်ဟာ ဗာရှားအယ်လ်အာဆတ်ရဲ့ အုပ်ချုပ်ရေးကို ဖြုတ်ချပြီးနောက် HTS နဲ့ တိုက်ရိုက် ဆက်သွယ်ခဲ့ကြောင်း အတည်ပြုခဲ့ပါတယ်။ HTS ဟာ ၂၀၁၂ ခုနှစ်ကတည်းက ဆီးရီးယားမှာ ပျောက်ဆုံးနေတဲ့ အမေရိကန် သတင်းထောက် Austin Tice ကို ရှာဖွေရာမှာ အမေရိကန်နဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပြီး အာဆတ်အစိုးရက ဖမ်းဆီးထားတယ်လို့ ယုံကြည်ရပါတယ်။ တော်လှန်ရေးအဖွဲ့နဲ့ ပထမဆုံး ဆက်သွယ်မှုနဲ့ Tice ကို ပြန်ရရှိဖို့ အမေရိကန်နဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မယ်လို့ ကတိပေးခဲ့တာဟာ အာဆတ်နောက်ပိုင်း ဆီးရီးယားကို ထိန်းချုပ်မှု တိုးမြှင့်လာတဲ့အခါ အဖွဲ့ကို တရားဝင် လက်ခံလာစေနိုင်ပါတယ်။
အမေရိကန်နဲ့ ယူကေတို့ဟာ HTS ကို နိုင်ငံခြား တရားမဝင်အဖွဲ့ စာရင်းကနေ ဖယ်ရှားမလားဆိုတာ စဉ်းစားနေကြပြီး HTS က ဆီးရီးယားကို အုပ်ချုပ်မှု တည်ဆောက်လာရင် အရေးပါလိမ့်မယ်။ Hall က HTS ဟာ တရားမဝင် အဖွဲ့အစည်း သတ်မှတ်ချက် စာရင်းကနေ ဖယ်ရှားဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ စစ်ဆေးချက်စာရင်းကို တည်ထောင်ရမယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“အခုချိန်မှာ အရမ်းအရေးကြီးပြီး မြန်မြန်လုပ်ဖို့လည်း အရေးကြီးပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ တရားမဝင် အဖွဲ့အစည်းက နိုင်ငံတစ်ခုကို လုပ်ကိုင်နေရင် ကြီးမားတဲ့ လူသားချင်း စာနာမှုနဲ့ စီးပွားရေး ဆိုးကျိုးတွေ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ပြီး ပြီးခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်အတွင်း ကျွန်တော်တို့ မမြင်ဖူးတဲ့ အရာတွေ ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်” လို့ သူက ပြောပါတယ်။
Digital’s Benjamin Weinthal က ဒီသတင်းအတွက် ပူးပေါင်း ပါဝင်ခဲ့ပါတယ်။