ယူကေ၊ ပြင်သစ်၊ ဂျာမနီတို့က အီရန်၏ ‘သိသာထင်ရှားသော’ နျူကလီးယားအစီအစဉ်ကို ဆန့်ကျင်မှုကြောင့် ကုလသမဂ္ဂ၏ အရေးယူပိတ်ဆို့မှုများကို စတင်အသက်သွင်း

(SeaPRwire) –   ဥရောပရဲ့ အင်အားကြီးသုံးနိုင်ငံဖြစ်တဲ့ ယူကေ၊ ပြင်သစ်နဲ့ ဂျာမနီ (E3) တို့ဟာ ကြာသပတေးနေ့မှာ အီရန်နိုင်ငံရဲ့ နိုင်ငံတကာ နျူကလီးယားသဘောတူညီချက်တွေကို “ သိသိသာသာ လိုက်နာမှုမရှိခြင်း” အတွက် အီရန်အပေါ် ပြင်းထန်တဲ့ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေ ပြန်လည်ချမှတ်ဖို့ လုပ်ငန်းစဉ်ကို စတင်ခဲ့ပါတယ်။

EST နံနက် ၉ နာရီမှာ သူတို့ဟာ ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌ ပနားမားသံအမတ် Eloy Alfaro de Alba ဆီကို စာတစ်စောင်ပေးပို့ပြီး ၂၀၁၅ ခုနှစ် နျူကလီးယားသဘောတူညီချက် Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) အောက်မှာ ထည့်သွင်းထားတဲ့ snapback sanctions ယန္တရားကို အစပျိုးဖို့ သူတို့ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို အကြောင်းကြားခဲ့ကြောင်း Digital က ကြာသပတေးနေ့မှာ အရေးယူဆောင်ရွက်မှုမတိုင်ခင် အတည်ပြုပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

“ ပြင်သစ်၊ ဂျာမနီနဲ့ ယူကေတို့ရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးတွေဖြစ်တဲ့ ကျွန်တော်တို့ဟာ အီရန်နိုင်ငံဟာ နျူကလီးယားလက်နက်ကို ဘယ်တော့မှ ရှာဖွေခြင်း၊ ရယူခြင်း (သို့) တီထွင်ထုတ်လုပ်ခြင်း မပြုလုပ်သင့်ဘူးဆိုတဲ့ အခြေခံရည်မှန်းချက်ကို မျှဝေခံစားကြပါတယ်” လို့ Digital က ရရှိတဲ့စာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ “ အီရန်ရဲ့ သိသိသာသာ လိုက်နာမှုမရှိခြင်းပြဿနာကို သံတမန်နည်းလမ်းနဲ့ ဖြေရှင်းဖို့ ကျွန်တော်တို့ ဆက်လက်ကြိုးပမ်းသွားပါမယ်။”

အဲဒီစာထဲမှာ ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီက တခြားနည်းလမ်းနဲ့ တညီတညွတ်တည်း ဆုံးဖြတ်ခြင်းမရှိရင် ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို “ ပြန်လည် ပြန်ယူမယ်” လို့ မှတ်ချက်ပြုပြီး အဆုံးသတ်ထားပါတယ်။

နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး Marco Rubio က ဒီလုပ်ဆောင်မှုကို “ ကြိုဆိုပါတယ်” လို့ ထောက်ခံပြောကြားပြီး “ Snapback ဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ရိုးသားတဲ့ သံတမန်ရေးရာအတွက် အသင့်ရှိနေမှုကို ဆန့်ကျင်ရာမရောက်ပါဘူး။ အဲဒါက ပိုပြီး အားကောင်းစေရုံပါပဲ” လို့ ပြောပါတယ်။

“ အီရန်ခေါင်းဆောင်တွေကို သူတို့ရဲ့နိုင်ငံဟာ နျူကလီးယားလက်နက်ကို ဘယ်တော့မှ ရယူနိုင်မှာမဟုတ်ကြောင်း သေချာစေဖို့ လိုအပ်တဲ့ ချက်ချင်းအရေးယူဆောင်ရွက်မှုတွေ ပြုလုပ်ဖို့၊ ငြိမ်းချမ်းရေးလမ်းကြောင်းကို လျှောက်လှမ်းဖို့နဲ့ အီရန်လူမျိုးတွေအတွက် ကြီးပွားတိုးတက်မှုကို မြှင့်တင်ပေးဖို့ တိုက်တွန်းပါတယ်” လို့ သူက ဆက်ပြောပါတယ်။

ဒီလုပ်ဆောင်ချက်ဟာ ဥရောပခေါင်းဆောင်တွေဆီကနေ ကြုံတွေ့ခဲ့ရတဲ့ ပြင်းထန်တဲ့ဝေဖန်မှုတွေနဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက ၂၀၁၈ ခုနှစ်မှာ ပထမဆုံး Trump အစိုးရလက်ထက်ကတည်းက တီဟီရန်ဟာ JCPOA အောက်မှာ လုပ်ထားတဲ့ နျူကလီးယားသဘောတူညီချက်တွေကို ချိုးဖောက်နေကြောင်း အလံထောင်ခဲ့တာ နှစ်ပေါင်းများစွာကြာပြီးနောက်မှာ ပေါ်ပေါက်လာတာပါ။ ဒါပေမဲ့ အီရန်ရဲ့ လိုက်နာမှုမရှိတဲ့ မှတ်တမ်းဟာ နိုင်ငံတကာနျူကလီးယား စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့တွေရဲ့ တွေ့ရှိချက်တွေအရ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အထိ စတင်ခဲ့ခြင်းမရှိပါဘူး။

ကြာသပတေးနေ့မှာ ဗြိတိန်အရာရှိတစ်ဦးရဲ့အဆိုအရ အီရန်ရဲ့ အားနည်းနေတဲ့ စီးပွားရေးအတွက် ဆိုးရွားတဲ့အကျိုးဆက်တွေ ရှိလာနိုင်တယ်လို့ မျှော်လင့်ရတဲ့ snapback ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို အတည်ပြုဖို့ ဆုံးဖြတ်ချက်ဟာ “ ပေါ့ပေါ့တန်တန်” လုပ်ခဲ့တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခု မဟုတ်ပါဘူး။

အရာရှိက နောက်ဆုံးမှာ ဒီဆုံးဖြတ်ချက်ကို ဦးတည်သွားစေခဲ့တဲ့ လွန်ခဲ့တဲ့ “ ၁၂ လ၊ ၆ လ၊ ၆ ပတ်” အတွင်းမှာ “ အလွန်ပြင်းထန်တဲ့ သံတမန်ရေးရာ” ဆောင်ရွက်မှုတွေ ရှိခဲ့ကြောင်း အတည်ပြုပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအထဲမှာ အကြောင်းရင်း သုံးခု ပါဝင်ပါတယ်။ အဲဒါတွေကတော့ အီရန်ရဲ့ နျူကလီးယားအစီအစဉ်ကို တိုးမြှင့်လုပ်ဆောင်မှု၊ အဆင့်မြင့် စက်ဝန်းတွေကို လည်ပတ်စေခြင်းနဲ့ နိုင်ငံတကာ စစ်ဆေးရေးစည်းမျဉ်းတွေကို လိုက်နာဖို့ ငြင်းဆန်ခြင်းတို့ဖြစ်ပြီး အဲဒီအရာအားလုံးကို JCPOA အောက်မှာ ပြဌာန်းထားပါတယ်။

အရာရှိက မေလမှာ အီရန်ဟာ ပေါင်ချိန် ၂၀၀၀၀ လောက်ရှိတဲ့ သတ္တုချွတ်စက်နဲ့ ပြုပြင်ထားတဲ့ ယူရေနီယမ်တွေကို ပိုင်ဆိုင်ထားကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအထဲမှာ လက်နက်အဆင့်နဲ့ နီးစပ်တဲ့ အလွန်အမင်း ပြုပြင်ထားတဲ့ ယူရေနီယမ် (HEU) ၉၀၀ လောက် ပါဝင်ပါတယ်။ အဲဒါဟာ JCPOA ရဲ့ ကန့်သတ်ချက်ဖြစ်တဲ့ ပေါင် ၆၆၀ အောက်ရှိတဲ့ သတ္တုချွတ်စက်နဲ့ ပြုပြင်ထားတဲ့ ယူရေနီယမ်ထက် ၄၅ ဆ ပိုများပါတယ်။

“ အီရန်ဟာ အလွန်အမင်း ပြုပြင်ထားတဲ့ ယူရေနီယမ်ကို ထုတ်လုပ်တဲ့ နျူကလီးယားလက်နက် မပိုင်ဆိုင်တဲ့ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံတည်းသာ ဖြစ်ပါတယ်” လို့ အရာရှိက ပြောကြားပြီး အဲဒီသိုလှောင်ထားတဲ့ ပစ္စည်းတွေကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရသေးဘူးလို့ ဆက်ပြောပါတယ်။

ကြာသပတေးနေ့ရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေက ရက်ပေါင်း ၃၀ အကုန်မှာ အဖွဲ့ဝင် ၁၅ ယောက်ပါဝင်တဲ့ လုံခြုံရေးကောင်စီဟာ အီရန်အပေါ် ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေ ပြန်လည်ချမှတ်ဖို့ တရားဝင်တာဝန်ရှိလာနိုင်တယ်လို့ ဆိုလိုပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ဝါရှင်တန်ဒီစီမှာ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့က သတင်းထောက်တွေကို ပြောကြားရာမှာ ကုလသမဂ္ဂရဲ့ နျူကလီးယား စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ International Atomic Energy Agency (IAEA) ရဲ့ အကြီးအကဲက အီရန်အနေနဲ့ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေ အရှိန်အဟုန်မြှင့်တင်ခြင်းကို တားဆီးဖို့ “ အချိန်ရှိသေးတယ်” လို့ ပြောပါတယ်။

“ အီရန်ဟာ လိုက်နာရပါလိမ့်မယ်” လို့ IAEA အထွေထွေညွှန်ကြားရေးမှူး Rafael Grossi က ပြောပါတယ်။ “ ကျွန်တော်က ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ ကျွန်တော်က наивно အကောင်းမြင်ဝါဒီ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ တစ်ချိန်တည်းမှာ ကျွန်တော်တို့မှာ ကောင်းမွန်တဲ့ရလဒ်ကို မရရှိသင့်တဲ့ အကြောင်းပြချက်မရှိပါဘူး။”

E3 နဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတို့က တီဟီရန်အနေနဲ့ snapback ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို ရှောင်ရှားဖို့အတွက် သီးခြားအဆင့်တွေ လိုအပ်ကြောင်း ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအထဲမှာ IAEA ကို အီရန်ရဲ့ နျူကလီးယားဆိုဒ် အားလုံးကို အပြည့်အဝ ဝင်ရောက်ခွင့်ပေးခြင်း၊ ဝါရှင်တန်နဲ့ တိုက်ရိုက် ညှိနှိုင်းခြင်းနဲ့ ပေါင် ၉၀၀ လောက်ရှိတဲ့ အလွန်အမင်း ပြုပြင်ထားတဲ့ ယူရေနီယမ် (HEU) ကို ရှင်းလင်းပြောကြားခြင်းတို့ ပါဝင်ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ Grossi ကလည်း နည်းပညာပိုင်းဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုတွေ အများအပြားရှိနေတာကြောင့် အီရန်အနေနဲ့ JCPOA နဲ့ လိုက်နာတဲ့အဆင့်ကို ရောက်ဖို့ “ မဖြစ်နိုင်လောက်ဘူး” လို့ မှတ်ချက်ပြုပါတယ်။

HEU ရဲ့ တည်နေရာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ မေးခွန်းတွေဟာ ယူရေနီယမ်ကို လျှို့ဝှက်နေရာတစ်ခုကို ရွှေ့ပြောင်းထားနိုင်တယ်လို့ ယူဆရတဲ့ လေ့လာချက်တွေကြောင့် တက်လာခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်က ဇွန်လမှာ အီရန်ရဲ့ နျူကလီးယားအစီအစဉ်ကို တိုက်ရိုက်တိုက်ခိုက်မှုတွေ ပြုလုပ်ပြီးနောက်မှာ စိုးရိမ်ပူပန်မှုတွေ မြင့်တက်လာခဲ့ပါတယ်။ အစီရင်ခံစာတွေအရ တိုက်ခိုက်မှုတွေ မတိုင်ခင်ရက်တွေမှာ အီရန်ဟာ Fordow နဲ့ Isfahan နျူကလီးယားဆိုဒ် တို့ကနေ ထွက်ခွာသွားတဲ့ ယာဉ်တန်းတွေကို ပြသထားတဲ့ ဂြိုလ်တုပုံရိပ်တွေကို အခြေခံပြီး သူ့ရဲ့ ယူရေနီယမ်အချို့ကို ရွှေ့ပြောင်းပြီး ဝှက်ထားနိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မှာ Grossi က ဒီစိုးရိမ်ပူပန်မှုတွေကို တုံ့ပြန်ပြီး IAEA မှာ ယူရေနီယမ်ကို လျှို့ဝှက်နေရာတစ်ခုကို ရွှေ့ပြောင်းထားကြောင်း သက်သေအထောက်အထား မရှိဘူးလို့ ပြောပါတယ်။

HEU ရဲ့ သိုလှောင်ပမာဏကို တရားဝင်စာရင်းမသွင်းရသေးပေမဲ့ IAEA က နျူကလီးယားဆိုဒ် ကို ဝင်ရောက်ခွင့် မရရှိသေးတာကြောင့် ကြာသပတေးနေ့မှာ စစ်ဆေးရေးမှူးတွေဟာ အီရန်မှာ ပြန်လည်ဝင်ရောက်ခွင့်ရပြီးနောက် Bushehr နျူကလီးယားဓာတ်အားပေးစက်ရုံကို သွားရောက်လည်ပတ်တဲ့အတွက်ကြောင့် ဝင်ရောက်ခွင့်ရဖို့ မျှော်လင့်ထားတယ်လို့ Grossi က ပြောပါတယ်။

သတင်းထောက်တွေက E3 ရဲ့ တောင်းဆိုချက်တွေကို ချက်ချင်းစတင်ဖြည့်ဆည်းပြီး ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို ရှောင်ရှားဖို့ အီရန်က ချက်ချင်းအရေးယူဆောင်ရွက်မှုတွေ ပြုလုပ်နေသလားလို့ မေးတဲ့အခါ Grossi က “ တုံးတိတိပြောရရင်… မရှိပါဘူး” လို့ ပြောပါတယ်။

“ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ လုပ်ငန်းက မစသေးပါဘူး။ ကျွန်တော်တို့ဟာ ကျွန်တော်ဖြစ်ချင်တဲ့နေရာကို မရောက်သေးပါဘူး။ ကျွန်တော်က ဒါကို ဖုံးကွယ်ထားမှာမဟုတ်ပါဘူး” လို့ သူက ပြောပါတယ်။ “ ဒါပေမဲ့ တစ်ချိန်တည်းမှာ ကျွန်တော်ဟာ သံတမန်တစ်ဦးဖြစ်ပြီး ကျွန်တော်ဟာ အမြဲတမ်း ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် ကြိုးစားနေပါတယ်” လို့ သူက ဆက်ပြောပါတယ်။

အကယ်၍ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို အကောင်အထည်ဖော်မယ်ဆိုရင် အီရန်က တုံ့ပြန်မယ် လို့ ခြိမ်းခြောက်ထားပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဘယ်လိုလုပ်ဆောင်မယ်ဆိုတာ မရှင်းလင်းပါဘူး။

တီဟီရန်ဟာ မကြာသေးမီနှစ်တွေအတွင်းမှာ ရုရှားနဲ့ တရုတ်လို အင်အားကြီးမဟာမိတ်တွေနဲ့ ဆက်ဆံရေးကို ခိုင်မာစေခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီမဟာမိတ်တွေက snapback ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေအတွက် တောင်းဆိုမှုတွေကို ပယ်ချခဲ့ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ရုရှားနဲ့ တရုတ်တို့က ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီမှာ ဗီတိုအာဏာတွေနဲ့ ထိုင်နေပေမဲ့ သူတို့ဟာ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို တစ်ဖက်သတ် ရပ်တန့်နိုင်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။

၂၀၁၅ ခုနှစ်မှာ မကြုံစဖူးလုပ်ဆောင်မှုအနေနဲ့ စံချိန်စံညွှန်း လုံခြုံရေးကောင်စီရဲ့ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းကို ပြောင်းပြန်လှန်ပစ်တဲ့နည်းနဲ့ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှု ယန္တရားကို ရေးသားခဲ့ပါတယ်။ ရိုးရာဓလေ့အရ အဖွဲ့ဝင်ငါးဦးစလုံးက လုပ်ဆောင်ချက်တစ်ခုခုကို အတည်ပြုဖို့ လိုအပ်ပြီး ဗီတိုတစ်ခုတည်းနဲ့ လုပ်ဆောင်မှုကို ပိတ်ဆို့နိုင်တယ်လို့ ဆိုလိုပါတယ်။

အီရန်အပေါ် snapback ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး အမေရိကန်၊ ပြင်သစ်၊ ယူကေ၊ တရုတ်နဲ့ ရုရှားအပါအဝင် အဖွဲ့ဝင်တိုင်းက ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို ပြန်လည်ချမှတ်ဖို့ တွန်းအားပေးမှုကို ဗီတိုအာဏာနဲ့ ပိတ်ဆို့ရပါမယ်။

ဒါက ရုရှားနဲ့ တရုတ်တို့ရဲ့ ကန့်ကွက်မှုတွေကြားမှာတောင် သူတို့ဟာ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို ပိတ်ဆို့နိုင်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။ အဲဒီလိုပိတ်ဆို့ခြင်းကို သူတို့ဟာ မကြာသေးမီနှစ်တွေအတွင်းက လုံခြုံရေးကောင်စီရဲ့ တခြားလုပ်ဆောင်မှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ပိုမိုလုပ်ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒါက ကုလသမဂ္ဂရဲ့ အမြင့်ဆုံးအဖွဲ့အစည်းမှာ လေဖြတ်တဲ့အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်တယ်လို့ အချို့က ငြင်းခုံခဲ့ကြပါတယ်။

“ `