ဂျေရုဆလင်၊ အစ္စရေး – ဒီမိုကရက်တစ် ဥပဒေပြုအမတ်တွေရဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့အပတ်က နဲ့ ယူကရိန်းသမ္မတ ဗိုလိုဒီမာ ဇယ်လင်စကီတို့ကြားက လူသိရှင်ကြား ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ အငြင်းပွားမှုအပေါ် တုံ့ပြန်မှုတွေဟာ ဝေဖန်မှုတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပေမဲ့ အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ် ဘင်ဂျမင် နေတန်ယာဟုကို သမ္မတ ဂျိုးဘိုင်ဒင်နဲ့ ဘာရက် အိုဘားမားတို့က ဆက်ဆံခဲ့ပုံနဲ့ နှိုင်းယှဉ်မှုတွေအပေါ်မှာတော့ ဝေဖန်သူတွေက မကျေမနပ်ဖြစ်နေကြပါတယ်။
မီဒီယာအစီရင်ခံစာတွေအရ သမ္မတဟောင်း အိုဘားမားနဲ့ ဘိုင်ဒင်တို့ဟာ နေတန်ယာဟုကို လူသိရှင်ကြား အရှက်ခွဲခဲ့ကြပြီး ဇယ်လင်စကီနဲ့ မတူဘဲ အစ္စရေးခေါင်းဆောင်ဟာ ဥရောပခေါင်းဆောင်တွေနဲ့ မီဒီယာအများအပြားရဲ့ စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို မရရှိခဲ့ပါဘူး။
Jerusalem Center for Security and Foreign Affairs ဥက္ကဋ္ဌ ဒန် ဒိုင်ကာက Digital ကိုပြောကြားရာတွင် “ အဓိကမေးခွန်းက အိုဘားမားနဲ့ ဘိုင်ဒင်အစိုးရလက်ထက်တွေမှာ နိုင်ငံတကာမီဒီယာတွေ၊ ဥရောပအင်အားကြီးနိုင်ငံတွေနဲ့ လူမှုကွန်ရက်တွေက အစ္စရေးနဲ့ ဝန်ကြီးချုပ် နေတန်ယာဟုအပေါ် ဘာကြောင့် သဘောထားပျော့ပျောင်းခဲ့ကြသလဲ၊ အိမ်ဖြူတော်ခရီးစဉ်တွေအတွင်းနဲ့ ခရီးစဉ်တွေကြားမှာ နေတန်ယာဟုကို ဝတ်စားဆင်ယင်မှုနဲ့ အရှက်ခွဲမှုတွေတောင်ရှိခဲ့တာကို ဘာကြောင့် လျစ်လျူရှုခဲ့ကြသလဲ၊ သမ္မတ ထရမ့်နဲ့ ဒုတိယသမ္မတ ဗန့်စ်တို့ရဲ့ မုန်တိုင်းထန်တဲ့ စကားလုံးတွေနဲ့ ဝေဖန်တိုက်ခိုက်မှုတွေကြောင့် ဇယ်လင်စကီအပေါ် ချက်ချင်းနဲ့ တွင်ကျယ်စွာ နိုင်ငံတကာက ထောက်ခံအားပေးမှုနဲ့ ဘာကြောင့် ကွာခြားရတာလဲ” ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။
ဒိုင်ကာက ဆက်လက်ပြီး “ ၂၀၁၀ ခုနှစ်မှာ အိုဘားမားက နေတန်ယာဟုဦးဆောင်တဲ့ ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ကို အိမ်ဖြူတော်မှာ လွှတ်ထားခဲ့တာနဲ့ အစ္စရေးကို အမေရိကန်ရဲ့ တောင်းဆိုမှုတွေကို လိုက်လျောစေဖို့ ဘိုင်ဒင်အစိုးရရဲ့ အမြင့်ဆုံးသော နိုင်ငံရေးဖိအားပေးမှုတွေကို ကျွန်တော်တို့ မှတ်မိကြပါတယ်” ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။
ဒီမိုကရေစီဆန့်ကျင်ရေး အစိုးရတွေနဲ့ စစ်ပွဲဖြစ်နေတဲ့ ယူကရိန်းနဲ့ အစ္စရေးနိုင်ငံနှစ်ခုကြားမှာ ထူးခြားတဲ့ တူညီမှုတွေ ရှိပါတယ်။ အစ္စရေးဟာ အီရန်အစိုးရရဲ့ လက်ကိုင်တုတ်အဖွဲ့တွေ (ဟာမတ်စ်၊ ဟစ်ဘိုလာ၊ ဟူသီနဲ့ တခြားအင်အားစုတွေ) ကို အောက်တိုဘာ ၂၀၂၃ ကတည်းကစပြီး ဘက်ပေါင်းစုံက တည်ရှိမှုအတွက် စစ်ပွဲဆင်နွှဲနေပါတယ်။ ရုရှားဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ သုံးနှစ်ကျော်က ယူကရိန်းကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး နိုင်ငံရဲ့ နယ်မြေအတော်များများကို သိမ်းပိုက်ထားပါတယ်။ ယူကရိန်းဟာ သူ့အသက်အန္တရာယ်အတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ အဓိကခြားနားချက်တစ်ခုကတော့ ဇယ်လင်စကီနဲ့ အိမ်ဖြူတော်ရဲ့ အငြင်းပွားမှုအပေါ် ပြင်းပြင်းထန်ထန် မကျေနပ်မှုဟာ ဘိုင်ဒင်နဲ့ အိုဘားမားတို့က နေတန်ယာဟုကို ညစ်ညမ်းတဲ့စကားလုံးတွေနဲ့ ရန်လိုရှုတ်ချမှုတွေ လုပ်ဆောင်ပြီးတဲ့နောက် လူထုအမြင်မှာ တူညီတဲ့နည်းလမ်းနဲ့ ထင်ဟပ်မလာပါဘူး။
၂၀၂၄ ခုနှစ် ပြည်ထောင်စုအခြေအနေမိန့်ခွန်းအပြီးမှာ ဘိုင်ဒင်ဟာ လွှတ်တော်အဆောက်အအုံထဲမှာ မိုက်ခရိုဖုန်းပွင့်နေတုန်း မိသွားပြီး ဘိုင်ဒင်က သူနဲ့ နေတန်ယာဟုတို့ဟာ ဖြစ်မယ်လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။
ဘိုင်ဒင်က အစ္စရေးကို ရာဖာကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ရင် “ အနီရောင်မျဉ်း” ကို ကျော်လွန်ရာရောက်မယ်လို့ သတိပေးခဲ့ပါတယ်။ အစ္စရေးက ဘိုင်ဒင်ကို ဆန့်ကျင်ပြီး ဟာမတ်စ်အကြမ်းဖက်အဖွဲ့က သိမ်းပိုက်ထားတဲ့ ရာဖာကို ခဲ့ပါတယ်။
အစ္စရေးက ရာဖာကို ဝင်ရောက်ပြီးနောက် ဘိုင်ဒင်က နေတန်ယာဟုအကြောင်းကို လို့ ပြောခဲ့တယ်လို့ သိရပါတယ်။
ဘိုင်ဒင်က နေတန်ယာဟုကို “ ငါ့ရဲ့ တင်ပါးနာ-” လို့ ပြောပြီး “ သူက မကြာသေးခင်က ငါ့ကို သေလုမတတ် ဖြစ်စေခဲ့တယ်” လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။
Politico ကော်လံရေးဆရာ ဂျိုနသန် မာတင်ရဲ့အဆိုအရ ဘိုင်ဒင်က နေတန်ယာဟုကို လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။
ဘိုင်ဒင်ရဲ့ နေတန်ယာဟုအပေါ် အဆက်မပြတ် တိုက်ခိုက်မှုတွေဟာ လက်ဘနွန်အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်း ဟစ်ဘိုလာနဲ့ ၎င်းရဲ့ အဓိက မဟာမိတ်ဖြစ်တဲ့ အစ္စလာမ္မစ်သမ္မတနိုင်ငံ အီရန်တို့အပေါ် အစ္စရေးရဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ကာကွယ်တဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေနဲ့ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်အစိုးရက ဟစ်ဘိုလာကို အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်ထားပြီး အီရန်ကို ကမ္ဘာ့အဆိုးရွားဆုံး အကြမ်းဖက်မှုကို ထောက်ပံ့သူအဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါတယ်။
Reuters က သတင်းထောက် ဘော့ ဝဒ်ဝဒ်ရဲ့ စာအုပ်ကို ကိုးကားပြီး ဘိုင်ဒင်ဟာ နေတန်ယာဟုမှာ မဟာဗျူဟာမရှိဘူးလို့ ပုံမှန်စွပ်စွဲပြီး ဘေရွတ်အနီးနဲ့ အီရန်မှာ အစ္စရေးရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုတွေအပြီး ဇူလိုင်လမှာ “ ဘီဘီ၊ မင်း ဘာလုပ်နေတာလဲ” လို့ အော်ဟစ်ခဲ့တယ်လို့ ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။
အိုဘားမားအစိုးရက နေတန်ယာဟုကို တရားမဝင်ဖြစ်အောင် လုပ်ဆောင်ဖို့နဲ့ အစ္စရေးနဲ့ အမေရိကန်ကြားမှာ “ ကွာဟချက်” တစ်ခုကို ဖန်တီးဖို့ အုတ်မြစ်ချခဲ့တယ်လို့ အမေရိကန်-အစ္စရေး ဆက်ဆံရေးဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူတွေက ပြောပါတယ်။
အိုဘားမားက ၂၀၁၀ ခုနှစ်မှာ အစ္စရေးခေါင်းဆောင်ရဲ့ အိမ်ဖြူတော်ခရီးစဉ်အတွင်း ဓာတ်ပုံရိုက်ကူးဖို့အတွက် ပြီး ဝန်ကြီးချုပ်မပါဘဲ သီးသန့်ညစာစားပွဲကို ကျင်းပခဲ့ပြီး ဒါဟာ ဓလေ့ထုံးစံကို ချိုးဖောက်ရာရောက်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
နေတန်ယာဟုနဲ့ သူ့ရဲ့ စိတ်ဝမ်းကွဲတဲ့ ဆက်ဆံရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး မေးမြန်းတဲ့အခါ , “ သူဟာ အရမ်းခက်ခဲတဲ့ အခြေအနေကို အရမ်းကြမ်းတမ်းတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်မှာ ရင်ဆိုင်နေရတယ်လို့ ကျွန်တော်ထင်ပါတယ်။ ကျွန်တော်က သူ့ကို စိတ်ဝင်တစားနဲ့ ဆက်ဆံဖို့ အမြဲပြောနေပါတယ်။ ဆန့်ကျင်ဘက်အနေအထားနဲ့မဟုတ်ဘဲ ဆယ်စုနှစ်တွေကြာရှည်ခံမယ့် အစ္စရေးရဲ့ လုံခြုံရေးကို သေချာစေမယ့် ငြိမ်းချမ်းရေးမျိုးကို ရရှိအောင်လို့ပါ။
“ ဒါက ခက်ခဲတဲ့ ရွေးချယ်မှုတွေလုပ်ရမယ်လို့ ဆိုလိုပါတယ်။ သူနဲ့ ကျွန်တော်တို့ဟာ ဘယ်လိုရွေးချယ်မှုမျိုးတွေ လုပ်သင့်တယ်ဆိုတာနဲ့ပတ်သက်ပြီး အားကောင်းမောင်းသန် ဆွေးနွေးမှုတွေ လုပ်ရမယ့်အချိန်တွေ ရှိပါလိမ့်မယ်” လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။
အိုဘားမားအစိုးရက အိုဘားမားရဲ့အမြင်တွေကို လမ်းကြောင်းလွှဲပြောင်းဖို့ အမည်မဖော်တဲ့ အစိုးရအရာရှိတွေကို မကြာခဏ အသုံးပြုခဲ့တယ်လို့ ဝေဖန်သူတွေက ဆိုပါတယ်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်မှာ Atlantic မဂ္ဂဇင်းရဲ့ ဂျက်ဖရီ ဂိုးလ်ဘာ့ဂ်က အမည်မသိ အိုဘားမားအစိုးရအရာရှိတစ်ဦးက ပါလက်စတိုင်းနဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးရရှိဖို့ ကြိုးပမ်းမှုတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး နေတန်ယာဟုကို “ ကြက်သွေးကြွနေတယ်” လို့ ပြောခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။
အိုဘားမားနဲ့ နေတန်ယာဟုတို့ရဲ့ တင်းမာတဲ့ ဆက်ဆံရေးဟာ ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလမှာ အိုဘားမားရဲ့ သက်တမ်းကုန်ဆုံးခါနီးမှာ အထွတ်အထိပ်ကို ရောက်ရှိခဲ့ပါတယ်။ အိုဘားမားက အစ္စရေးကို ကုလသမဂ္ဂမှာ စွန့်ပစ်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲချက်ဟာ ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီကို အစ္စရေးကို ပြစ်တင်ဝေဖန်ခွင့်ပြုခြင်းအားဖြင့် နေတန်ယာဟုက အဆိုပါလုပ်ဆောင်မှုကို လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။
၂၀၁၆ ခုနှစ် ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ဟာ အစ္စရေးကို အနောက်ဘက်ကမ်း (ဂျူးလူမျိုးတွေရဲ့ အသိုင်းအဝိုင်းတည်ဆောက်မှု) အတွက် ပြစ်တင်ရှုတ်ချခဲ့ပြီး ဒါဟာ အစ္စရေးမှာ ဂျူဒီးယားနဲ့ ဆမာရီးယားလို့သိကြတဲ့ သမိုင်းဝင် ကျမ်းစာဒေသတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
နေတန်ယာဟုရဲ့ အမေရိကန်လွှတ်တော်ကို ၂၀၁၅ ခုနှစ်မှာ (အိုဘားမားရဲ့ အီရန်နဲ့ နျူကလီးယားသဘောတူညီချက်ကို ဆန့်ကျင်ပြောဆိုဖို့) နဲ့ ၂၀၂၄ ခုနှစ်မှာ (အီရန်က ကျောထောက်နောက်ခံပြုထားတဲ့ ဟာမတ်စ်အပေါ် အစ္စရေးရဲ့ စစ်ပွဲကို ကာကွယ်ပြောဆိုဖို့) မိန့်ခွန်းပြောကြားမှုတွေက အိုဘားမားနဲ့ ဘိုင်ဒင်အစိုးရတွေကို စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေခဲ့ပါတယ်။
Heritage Foundation မှ အကြီးတန်းသုတေသီ ယူဂျင်း ကွန်တိုရိုဗစ်ချ်က Digital ကိုပြောကြားရာတွင် “ ဒီမိုကရက်တွေဟာ နေတန်ယာဟုက အိုဘားမားနဲ့ မတူတဲ့ မူဝါဒကို သတ္တိရှိရှိ ချမှတ်ခဲ့တာကြောင့် နှစ်ပေါင်းများစွာ ဒေါသထွက်ခဲ့ကြပါတယ်။ ဒီစံနှုန်းအရ သမ္မတ ထရမ့်နဲ့ ဒုတိယသမ္မတ ဗန့်စ်တို့နဲ့ ဇယ်လင်စကီရဲ့ ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း အငြင်းအခုံဖြစ်ပွားခဲ့တာဟာ ဟာသလူရွှင်တော်ဟောင်းအပေါ် အဓိကသက်ရောက်သင့်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ သမ္မတ ထရမ့်က ပြန်လည်ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ဖို့ ဆန္ဒရှိကြောင်း ဖော်ပြပြီးပါပြီ” လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
‘ Kristine Parks နဲ့ Reuters တို့က ဒီအစီရင်ခံစာကို ပံ့ပိုးကူညီခဲ့ပါတယ်။